Jakie to ma znaczenie, czy Ida była Żydówką ?

Długo biłam się z myślami, czy poruszyć ten temat na blogu. Temat niełatwy, będący źródłem sporów, a nawet wydający się w pewnym sensie wstydliwy.
I wcale nie chodzi mi o film „Ida”, do którego mam zresztą kilka ważnych zastrzeżeń. Właściwie nie zamierzałam oglądać tego filmu. Tematyka dotycząca Żydów, nawet tych mieszkających w Polsce, zbytnio mnie nigdy nie ciekawiła. Nawet to, że film dostał Oskara nie spowodowało, że pomyślałam: muszę go zobaczyć. Jednak coś mnie do kina zaprowadziło. Coś postawiło mnie przed pytaniem: a jakie to ma znaczenie, czy Ida było Żydówką?

Z Idą chodziłam do szkoły. Dziwiło mnie to imię Ida, ale nie na tyle, abym ją kiedyś o to zapytała. Nie przyjaźniłyśmy się, a jedynie kolegowałyśmy. Lubiłam Idę, była spokojna i jakby z dystansem do świata. Nie widziałam, aby kiedykolwiek wdała się w jakąś klasową kłótnię. Nie była też jakoś specjalnie wesoła. Miała trochę starszych rodziców, rudawe, długie włosy i była jedynaczką. Nigdy nie przyszło mi do głowy, że Ida może być Żydówką i w ogóle nie rozważałam takiej kwestii. I oczywiście nie wiem, czy nią rzeczywiście jest.
Nie tylko wtedy gdy byłam dzieckiem, moja Babiśka, która urodziła się w 1918 roku, opowiadała mi o czasach przedwojennej Warszawy i życiu w podwarszawskich miejscowościach. Wspominała, jak kiedyś gdy była mała nie wolno jej było wracać do domu po zmroku, bo straszono ją, że Żydzi łapią chrześcijańskie dzieci na macę. A maca to były takie specjalne żydowskie wypieki, do którego dodawali krwi niewinnych. Brrr, musiałam i ja mieć oczy wielkie ze strachu.

Opowiadała mi również, że Żydzi zawsze trzymali się razem, że wyglądali inaczej niż Polacy, inaczej się ubierali i inne śpiewali piosenki i że ich kościoły nazywają się synagoga. Mówiła, że głównie zajmowali się handlem, do którego mieli niezwykły dar. Zdarzało się, że nie byli w tym handlu uczciwi. Kiedyś za oszczędzone pieniądze z kilku pierwszych pensji poszła do Żyda kupić sobie zimowy płaszcz, taki piękny, beżowy z wielbłądziej wełny. Palto było jednak za duże na moją szczuplutką babcię. Kupiec wciskał jej jednak ten zakup, chwytając z tyłu za kołnierz i zbierając nadmiar materiału, aby się lepiej prezentowało w lustrze. Wspominała też, że trudnili się lichwą, czego Polakom nie wolno było robić. Wyczuwałam nutę niechęci w słowach mojej babci i ton jakiegoś lekceważenia, gdy naśladowała ich specyficzną polszczyznę. Kiedy próbowałam coś na niej wymóc męcząc i marudząc, potrafiła powiedzieć: „przestań targować się jak Żyd”, a na kogoś sprytnego, przebiegłego mówiła „to Szprync”. Dla niej – osoby wzrosłej w okresie międzywojennym wciąż było istotne, czy ktoś jest Żydem. Przed wojną antagonizmy polsko-żydowskie były codziennością, aż w końcu po 1935 roku doprowadziły np. do uczelnianej segregacji rasowej.

  

Babiśka mówiła mi, że Żydzi mieli inne imiona i nazwiska kończące się na –man (człowiek), - berg (góra), albo -stein (kamień), na przykład biegaczka Irena Kirszenstein. Ponieważ w moim dziecięcym środowisku nie było osób o tak brzmiących nazwiskach uznałam, że Żydów w Polsce nie ma. 

Od Babiśki dowiedziałam się też o strasznych rzeczach, które Niemcy robili Żydom w czasie wojny i o getcie warszawskim. To ona pokazała mi ulicę Próżną, na którą jeździłyśmy po nici, igły i gwoździe, i wskazywała okoliczne kamienice, mówiąc, że właśnie tu mieszkali Żydzi. Opowiadała jak w czasie wojny dziadek pomagał załatwiać „lewe” papiery i kryjówki dla tych, którym udało się zbiec z getta. Także o tym, jak później trafiali do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu i że palili ich w krematoriach. 

Bardzo mi było żal tych ludzi, tego, że nie mieli swojego kraju i że taki ich okrutny los spotkał w czasie wojny. Podobne uczucia żywiłam do prześladowanych Indian, albo murzynów oglądanych na filmach. Byli dla mnie kimś równie egzotycznym, a jednak silnie związanym z Polską, światem, który   bezpowrotnie zaginął.

Dorastałam, a temat tego, kto był Żydem i jacy są Żydzi wciąż mnie nie pochłaniał, bo się o tym w moim otoczeniu po prostu nie rozmawiało, albo ja nie zwracałam specjalnej uwagi na jakieś o tym wtręty.

Już jako zupełnie dorosła osoba zaczęłam odkrywać, że Żydzi polskiego pochodzenia, a może odwrotnie – Polacy pochodzenia żydowskiego, jednak żyją w Polsce. Do mojej świadomości dotarła również wiedza o tym, jak wielu ludzi spośród komunistycznego aparatu, którzy Polskę urządzali po swojemu, ale przecież nie tylko oni, miało i ma takie żydowskie korzenie i ile z tych osób otrzymało nowe imiona, nazwiska i nowe metryki. 

Do tego jeszcze dowiedziałam się o historii mego stryjecznego dziadka kpt. Mieczysława Sokołowskiego, który stracił życie przez tych właśnie ludzi. Pisałam o tym w poście Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. W dokumentach ze śledztwa są przecież nazwiska funkcjonariuszy, którzy go w Głównej Informacji Wojskowej brutalnie przesłuchiwali, potem w farsie zwanej procesem skazali na śmierć i w końcu rozstrzelali. Wiem, że niektórzy z nich byli Żydami. A przecież takich jak nasz Mietek były tysiące, ściganych, torturowanych, mordowanych, albo „tylko” przetrzymywanych w więzieniach latami.  

Najbardziej znane nazwiska oprawców to choćby Henryk Podlaski (Hersz Podlaski – syn Mojżesza i  Szpryncy Austern) prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej albo Helena Wolińska (Fajga Mindla Danielak zresztą warszawianka) – przyklepała areszt gen. Fieldorfa „Nila”, jej udziałem było wiele tzw. sądowych mordów. Wśród tych ludzi byli przecież także Polacy, choćby taki Eugeniusz Chimczak – krwawy śledczy z mokotowskiego więzienia na Rakowieckiej.

Nie raz i nie dwa, może i naiwnie zastanawiałam się, jak to się stało, że członkowie narodu żydowskiego tak ciężko doświadczonego w historii, zdolni byli do czynów jakże podobnych.   Nawet już zaczęłam się uważnie rozglądać wokół siebie i dostrzegać ludzi, którzy z wyglądu pasowali do żydowskiego pochodzenia. Pojawiała się też myśl: ciekawe, kto był jego ojcem, dziadkiem i czy utrwalał władzę ludową i kiedy zmienił nazwisko? 

Jakże łatwo byłoby poddać się temu tokowi myślenia, znaleźć sobie w Żydach winowajców wszelkiego powojennego zła. No bo czyż nie był Żydem pan Egelmajer, który od przybyłych, aby wywłaszczyć Wólkę Pracką namiestników nowej władzy, otrzymał nad nią zarząd? Albo ci inni, Żydzi z UB i GZI, którzy pastwili się nad Mietkiem? Albo Żydzi – komuniści, którzy stali się nową „elitą” w Polsce. I do tego tajemnicza, niewyjaśniona śmierć mego ojca i smutni panowie z bezpieki towarzyszący rodzinie na pogrzebie. 

O tak, naprawdę łatwo byłoby mi przyjąć taką postawę, mieć cel i obiekt do złości,  wściekłości i nawet nienawiści.

   

A jednak nie. Po prostu nie. Dawniej nie miało,  i teraz – już zupełnie świadomie - nie ma dla mnie znaczenia, czy ktoś ma żydowskie korzenie, czy ma za długi nos, smutne oczy, albo przyrośnięte uszy. Nie ważne jest dla mnie, kim byli jego rodzice, dziadkowie, albo pradziadkowie. Czy ktokolwiek z nas miał na to wpływ kim byli nasi przodkowie? Co ja mogłabym zrobić, jeśli okazałoby się, że mój pradziadek Arkadiusz Sokołowski nie był poważanym lekarzem,  ale rzezimieszkiem? Nic, zupełnie nic nie mogłabym zrobić z takimi korzeniami. I nie stawiam tu oczywiście wcale znaku równości między rzezimieszkiem i Żydem.

 Dla mnie zatem liczy się tylko to jakim ktoś jest człowiekiem. Czy jest uczciwy, czy ma dobre serce i otwartą głowę, czy swoim zachowaniem nie krzywdzi innych ludzi albo stworzeń? Dla mnie nie ma więc to znaczenia, czy Ida była Żydówką. I czy jest Żydówką Ania, Mania albo Leon.

Zawsze brzydziła mnie odpowiedzialność zbiorowa, fanatyzm i rasizm.

Jedyne co mnie boli, to to, że osoby winne konkretnych zbrodni popełnianych „za komuny” na niewinnych ludziach uszli odpowiedzialności i kary za swoje czyny. I proszę mi nie mówić, że temu też są winni Żydzi. Zawsze, od małego dziecka, marzyłam o świecie wolnym od wojny, przemocy i okrucieństwa. Chciałam świata rządzącego się sprawiedliwością i szacunkiem dla ludzi i zwierząt. A jeśli już nie całego świata, bo może tego się nie da zrobić, to przynajmniej takiej Polski. 

Nieczęsto chodzę do kościoła, ale w przeddzień Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, 28 lutego byłam na mszy świętej im poświęconej w swoim rodzinnym kościele Św. St. Kostki na Żoliborzu. Chwila z księdzem Jerzym i z jego słowami: zło dobrem zwyciężaj zawsze dobrze mi robi. Ewangelia na ten dzień zawierała trudne wyzwanie: 

„Bądźcie doskonali, jak doskonały jest wasz Ojciec niebieski.

A Ja wam powiadam: Miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują; tak będziecie synami Ojca waszego, który jest w niebie; ponieważ On sprawia, że słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi, i On zsyła deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych.”

A potem w kazaniu ksiądz podkreślał, że miłować nieprzyjaciół to nie znaczy tylko zostawić ich w spokoju, ale to znacznie więcej, to opiekować się nimi i służyć im, tak jak tym naszym najbliższym którego kochamy. 

Bardzo to trudne do zrobienia, a nawet bardzo trudne do zaakceptowania. Dla mnie to niemal program świętości. Mnie na razie musi wystarczyć to, że nie ulegam antysemityzmowi, który zaznacza się nawet w kręgach bliskich mi osób. To co mogę dziś zrobić to jedynie stwierdzić, że nie ma to dla mnie znaczenia, czy Ida była Żydówką. I zaczęłam mówić to głośno. Podobno, jeśli chce się dotrzeć do źródła, trzeba iść pod prąd…