Brama do ogrodu wspomnień

... czyli Stare Powązki w Warszawie.

Tak, właśnie tak. Cmentarz nie musi być smutny. Jakkolwiek to może się wydawać dziwne. Powązkowska nekropolia jest miejscem, które chętnie odwiedzam i gdzie czuję się dobrze. To moje miejsce spotkań z Nimi i z historią.

Nie przypominam sobie, abym przez pierwsze 5 lat mego życia bywała na cmentarzu. Jednak kiedy miałam 5 lat tragicznie zginął mój Tata. Wspomniałam o tym w notce Pożegnanie z ojcem, która przez nieuwagę wylądowała na końcu działu Korzenie. 

Mój Tata, wtedy w 1966 roku, został pochowany właśnie na Powązkach, na których spoczywali już wcześniej inni nasi krewni. Był czerwiec, potem nastało lato, potem jesień, a ja razem z Mamą i Babiśką, często bywałyśmy na Powązkach odwiedzając Tatę. Przynosiłam stąd do domu kasztany i kolorowe liście i te rozmowy, które z Nim tam prowadziłam, opowiadając różne historyjki, jak wtedy, gdy wracałam z przedszkola.

Następnego lata do Taty dołączył mój Dziadek Jan. A Powązki stawały się miejscem, w którym oswajałam to, na co inni ludzie wymyślają łagodne określenia – odejście, rozstanie na zawsze, ostateczne pożegnanie. A to po prostu jest śmierć. 

Już jako małe dziecko zdałam sobie sprawę z tego czym ona jest. Jest konsekwencją tego, że się urodziliśmy. I nikt jej nie uniknie. Jest smutna, bo potem smucą się i tęsknią ci, którzy jeszcze zostali na Ziemi. Dowiedziałam się, że kiedy człowiek, ale też każde inne żyjące stworzenie umrze, to znaczy, że zostanie pochowany do ziemi. Nie będzie go wśród nas, jego rzeczy nie będą mu służyć, a tylko niektóre z nich zostaną zachowane przez pozostałych domowników. 

Przekonałam się wszak, że jednak taki ktoś może nadal w pewnym sensie żyć. Może trwać w pamięci żyjących. Ileż to razy wyjmowałam pudło ze zdjęciami i oglądałam na nich mojego Tatę, albo Dziadka. Ileż to razy słuchałam opowieści Babiśki jakimi byli ludźmi. 

Do tego grobu na Powązkach w 1986 roku odprowadziliśmy też moją ukochaną Babiśkę. Wspominałam Ją w notkach Jedyna taka babcia oraz Moja babcia czarodziejka.
Przez te wszystkie lata, choć bez fizycznej obecności moi najbliżsi są nadal przy mnie, a ja przy Nich. Pamiętam. W tym roku napisałam pierwszy w moim życiu list do Ojca. Został wydrukowany w miesięczniku „Charaktery”, a na blogu jest w notce Miłość na Dzień Ojca.

Na Powązkach odnalazłam groby wielu członków mojej rodziny, o których wcześniej nie wiedziałam, choć do dwóch nie udało mi się dotrzeć. Nie ma ewidencji przedwojennych pochówków, bo dokumentacja cmentarza. została spalona w czasie Powstania Warszawskiego.

Powązki to dla mnie również miejsce, w którym doświadczam wręcz fizycznego osadzenia w historii Polski, w historii Warszawy. Na tym skrawku ziemi spoczęli na wieczny odpoczynek wielcy ludzie. Babiśka prowadzała mnie zawsze po drodze do Marszałka Edwarda Śmigłego Rydza i opowiadała, jak powrócił potajemnie do Polski w czasie wojny i tajemniczo zmarł. Pochowali go pod innym nazwiskiem jako Adama Zawiszę żołnierze ZWZ – Związku Walki Zbrojnej z Mokotowa i że dziadek Rychłowski był właśnie w tej mokotowskiej organizacji.

I jeszcze śpiewała mi pod tą mogiłą taką przedwojenną piosenkę:

„Marszałek Śmigły Rydz, nasz drogi, dzielny Wódz,

Gdy każe, pójdziem w Nim najeźdźców tłuc.

Nikt nam nie ruszy nic, nikt nam nie zrobi nic,

Bo z nami Śmigły, Śmigły, Śmigły Rydz”.

Potem szłyśmy do Naszych, a ja podskakując z nogi na nogę śpiewałam na własną melodię Śmigły – Rydz, hyc, hyc, hyc.

Byłam małym dzieckiem, ale zachwycały mnie posągi uskrzydlonych aniołów, których na Powązkach wiele i z wielką ciekawością przyglądałam się starym nagrobnym fotografiom wąsatych panów i dziwacznie ubranych pań. Wyryte w kamieniu płaskorzeźby twarzy dawno umarłych mieszkańców Warszawy mijałam jak znajomych z przeszłości.

Poza tym jest tu zielono, spokojnie i cicho. Powązki są jak piękny park pełen starych drzew. Są tajemnicze i urzekające. 

Kiedy byłam mała dorośli pokazywali mi groby bardzo ważnych Polaków, poetów, muzyków, albo polityków. Mijaliśmy wielki grobowiec rodziny Mościckich, ale też współczesny grób rodziny Piaseckich, a w nim pochowanego młodego Bogdana Piaseckiego, zamordowanego w 1957 roku, jak mówiła Babiśka przez ubeków. Zawsze wielkie wrażenie robiły na mnie groby młodych ludzi, jak ten Zbyszka Chylewskiego, który zginął we wrześniu 1939 roku w obronie Warszawy. Albo ten z biało-czerwoną szachownicą – lotnika Edwarda Guttmejera. 

Tu na Powązki odprowadzałam będąc studentką, w maju 1983 roku maturzystę Grzesia Przemyka, zamordowanego przez milicję obywatelską. Trudna i smutna historia Polski pisała się na moich oczach.  

Ciągle odkrywam tu piękne, stare grobowce i ważnych ludzi w skromnych mogiłach – jak ten grób Jan Rodowicza „Anody”, na który trafiłam teraz. Jest tam (chyba, bo może nie odnaleziono ciała i grób jest symboliczny) pochowany młodszy brat „Anody” Zygmunt Rodowicz. Jego dowódcą był mój stryjeczny dziadek- kpt. Mieczysław Sokołowski. To pod jego dowództwem Zygmunt został ranny, a potem zginął w zbombardowanym przez Niemców szpitalu na ul. Chełmskiej.
Powązki mają w sobie coś niepowtarzalnego, jakąś niezwykłą atmosferę i nastrój. Opierają się temu jarmarcznemu przepychowi zawalonych donicami z kolorowymi chryzantemami grobów i roznoszącemu się zapachowi kiełbasy z grilla. Tu wciąż ważniejsze jest światło, obecność i skromne, gustowne przybranie. Ja, tak jak wielu innych odwiedzających ten cmentarz ludzi,  znajduję tu czas i miejsce na zadumę nad życiem, refleksję o przemijaniu, ale nie na smutek. Dla mnie Powązki są mostem prowadzącym do Niebiańskiej Bramy, a ta brama wiedzie do ogrodu wspomnień.

Grób rodziny Palmirskich, dr Władysława i Julii.
Tu spoczywa też Anna i Mieczysław Offmańscy.

Ś.P. por. Edward Guttmejer, uczestnik Wielkiej Wojny
i wojny polsko-bolszewickiej, zginął śmiercią lotnika

18-to letni Zbyszek Chylewski, zginął we wrześniu 1939 w obronie Warszawy.
Kiedy byłam mała podziwiałam karabin leżący na barierze i zdjęcie młodzieńca
- dziś już ich nie ma. Pozostał napis:
Ukochał Polskę ponad życia wiosnę.

Edward Dziewoński "Dudek" znaleziony przypadkiem

Grób Marszałka Śmigłego Rydza dawniej wyglądał inaczej

Wiele grobów wymaga renowacji, część odrestaurowano
 z wpływów z dorocznej kwesty.

Władysław Chojniarz , Jego córka Halinka ,
po prostu obywatele Warszawy. Tu trwa stara Warszawa,
moje miasto rodzinne.

Są drzewa, są ptaki.

Powiązane notki
.Pożegnanie z ojcem
.Miłość na Dzień Ojca
.Moja babcia czarodziejka
.Jedyna taka babcia