Nie wiedziałam, że dziadek był buntownikiem

... czyli „Litwo Ojczyzno moja”, Bunt Żeligowskiego i miłość do Marszałka Piłsudskiego.

O przedwojennej historii mojego dziadka Jana Rychłowskiego nie wiem zbyt wiele z rodzinnych opowieści. Znacznie więcej o czasie II wojny światowej. Może dlatego, że tamte dawne dzieje wiążą się z jego pierwszym małżeństwem, więc moja Babiśka niechętnie o nich opowiadała. Była jednak dumna z udziału dziadka w wojnie polsko-bolszewickiej oraz z tego, że wielką miłością i atencją darzył Marszałka Józefa Piłsudskiego. Szacunek i podziw dla Naczelnika był szczery, a smutek po jego śmierci dotkliwy. Babiśka wspominała Marszałka wielokrotnie, śpiewała mi legionowe pieśni i tłumaczyła, że pochodził z Litwy. Zaraz po tym padały słowa „Litwo Ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie...”. i tłumaczenie, że Polska i Litwa zawsze były jak dwie siostry bliźniaczki splecione ze sobą historią. I jeszcze to, że w Wilnie mieszkało więcej Polaków niż Litwinów. Jako dziecku trudno mi było to sobie wyobrazić, że miasto leżę za granicą może być prawie polskie. Mogłam jedynie współodczuwać żal po stracie czegoś, co sercu moich dziadków było bardzo drogie.

Tamte dawne losy dziadka Jaśka dopiero niedawno zaczęły układać się w logiczną całość składaną z kawałeczków jak puzzle. Odznaczenia, świadectwo ślubu, zdjęcie z dedykacją na odwrocie i bardzo stary list pokazały mi litewską tajemnicę. Choć może właściwsze było powiedzenie, że to uchylony rąbek tajemnicy. 

Wszystko zaczęło się od dziadkowego krzyża z napisem „Litwa Środkowa”. Właśnie zdałam sobie sprawę z tego w jak kapitalny sposób Internet ułatwia odkrywanie historii. Wystarczy wpisać słowa Litwa Środkowa, a hasła same się podpowiadają. Krzyż, o którym mówię nazywa się „Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej”. Był nadawany dla nagrodzenia czynów męstwa i bohaterstwa żołnierzy walczących z wojskami litewskimi na terenie Wileńszczyzny od 9 października do 19 listopada 1920 roku. Odznaczono nim 1439 osób. 

Zaraz, zaraz Polacy walczyli przeciwko Litwinom? Dlaczego? Ano, dlatego, że Litwini poparli Rosjan i wojska bolszewickie i w lipcu 1920 roku zajęli Wilno i część Wileńszczyzny. Zajęli również część Suwalszczyzny. Były to ziemie należące niegdyś do Polski, o których wielu Polaków myślało jak o swojej Ojczyźnie. Tak też sądził Marszałek Piłsudski, urodzony w Zułowie, który nie wyobrażał sobie Polski bez Wilna albo bez Lwowa. 

I oto na początku października 1920 roku gen. Lucjan Żeligowski buntuje się wobec Naczelnego Wodza i organizuje akcję wojskową mającą na celu odbicie Wilna z rąk wojsk litewskich. W okresie widniejącym na ramionach krzyża wojska polskie zajęły Wilno i okolice, a Żeligowski proklamował niezależne państwo o nazwie Litwa Środkowa, wcielone następnie do Polski. Po latach ujawniono, że bunt Żeligowskiego, tak naprawdę był akcja zbrojną przeprowadzoną na polecenie Marszałka Józefa Piłsudskiego. 

Polscy żołnierze w Winie , X, 1920r. Zdjęcie stąd:
http://www.konflikty.pl/historia/1918-1939/bunt-zeligowskiego-utworzenie-litwy-srodkowej/

Sam Lucjan Żeligowski zasłużył się w czasie Wielkiej Wojny dowodząc brygadą w I Korpusie Polskim w Rosji, czyli walczył ze wspominanymi już przez mnie w notce Kruchy dar dowborczykami. Mój dziadek przyjaźnił się ze Stefanem, który właśnie był dowborczykiem, bo sam – jak sądzę z munduru w którym służył w czasie około 1918 roku nie walczył w I Korpusie, tylko w jakiejś innej formacji wojska polskiego w Rosji.

Gen. Lucjan Żeligowski źródło j.w.

Tak czy siak jakoś go do tego „zbuntowanego” wojska zaciągnęło i miał wkład w powrót pięknego Wilna w granice Rzeczpospolitej. Ten fakt rzutował na kilka następnych lat życia mego dziadka Jana Rychłowskiego, a miłość do Marszałka Piłsudskiego oraz Wileńszczyzny żywił do końca swych dni.

Czytając o tamtych wydarzeniach w necie zastanawiałam się nad tym jak bardzo skomplikowane są relacje między narodami dzielącymi ze sobą na przestrzeni wieków to samo terytorium. Wszak trzeba by sięgnąć jeszcze do czasów Unii Polsko-Litewskiej. Litwa, która dla Polaka Adama Mickiewicza i dla Polaka Józefa Piłsudskiego była Ojczyzną to jednocześnie Polska. Dla wielu, wielu Litwinów zawsze była tylko Litwą. 

Trudno to pojąc komuś, kto urodził się w Warszawie nad Wisłą. Żałuję, że teraz Polacy żyjący na tamtych terenach nie mogą cieszyć się pełnią praw, choćby swobodnego uczenia się w języku polskim i że z tej wspólnej historii to co polskie jest bezwzględnie rugowane. Szkoda, że nie można żyć obok siebie i razem ze sobą w zgodzie i szacunku. Może kiedyś...   

 
Zapraszam też do lektury:
.Kruchy dar
.Polska wreszcie
.Trudny krok w dorosłość
.Rosja, ale czemu?